Sigorta Ettiren Beyan Yükümlülüğü

1. Beyan yükümlülüğü nedir?

Sigorta ettirenin, sigorta sözleşmesi öncesi ve sözleşme sonrasında sigortacının bilmesi gereken  önemli bazı hususları sigortacıya veya onun temsilcisine bildirmesidir. Sigorta ettiren  zamanında ve uygun şekilde yapılmayan ihbar görevinin sonuçlarına katlanır. Sigortacı, beyan  yükümlülüğünün ihlali halinde çeşitli ihtimallere göre farklı haklara sahiptir.

2. Sigorta ettirenin beyan yükümlülüğü ne zaman başlar ve ne zaman biter?

Sigorta ettirenin beyan yükümlülüğünün sözleşme öncesi, sözleşme süresi içerisinde ve  rizikonun gerçekleşmesinde sonra olmak üzere üç aşamada söz konusu olduğundan  bahsedilebilir.

Beyan yükümlülüğü sigorta sözleşmesinin kurulmasına ilişkin görüşmelerin yapıldığı safhada  başlar. Sözleşmenin kurulması aşamasında sigortacının sözleşme yapma ve sözleşme  koşullarını belirleme iradesine yönelik etki edebilecek tüm hususların bildirimi gerekir.

Sigorta ettirenin beyan yükümlülüğü sigorta sözleşmesi akdedildikten sonra da devam eder.  Sigorta sözleşmesi sürecinde rizikonun ağırlaşması söz konusu olursa sigorta ettirenin durumu  derhal sigortacıya bildirmesi gerekir. Eğer riziko artırıcı işlemler sigorta ettirenin bilgisi dışında  gerçekleştirilmişse bu hususun öğrenilmesinden itibaren on gün içinde durumun sigortacıya  bildirimi gerekir.

Rizikonun gerçekleşmesinden sonra ise sigorta ettirenin rizikonun gerçekleştiğini, durumu  öğrenmesinin ardından gecikmeksizin sigortacıya bildirmesi gerekir. Sorumluluk sigortalarında  özel olarak on günlük bir süre öngörülmüştür.

3. Beyan yükümlülüğü bakımından sigortacı tarafından soru formu verilmişse sigorta  ettirenin formu doldururken nelere dikkat etmesi gerekir?

Sigortacı liste verme (form) yönetimi kullanmak zorunda değildir. Ancak sigortacı tarafından  beyan yükümlülüğüne ilişkin sorular içeren bir liste (form) verilmişse, listede yer alan sorular  dışında kalan hususlara ilişkin olarak sigorta ettirenin herhangi bir beyanda bulunma  zorunluluğu yoktur. Ancak sigorta ettirenin önemli bir hususu kötü niyetli olarak saklamış   olması halinde bu kural geçerli değildir. 

Bu nedenle soru listesinde yer alamasa dahi somut sigorta sözleşmesi bakımından sigortacının   bilmesi gereken önemli hususların ayrıca sigortacıya bildirimi gerekir. Aksi halde sigorta  ettiren bildirim yükümlülüğünü ihlal etmiş olur.

Sigortacı, verdiği liste dışında da sigorta ettirene yazılı ve açık olarak soru sorma hakkına  sahiptir. Bu şekilde sorulmuş olan sorulara da sigorta ettiren cevap vermek zorundadır.

4. Sigorta ettirenin beyan yükümlülüğünü ihlal etmesi halinde ne olur?

Sigorta ettirenin gerekli hususları hiç beyan etmemesi veya eksik beyan etmesi halinde beyan  yükümlülüğünün ihlali söz konusu olur. Yükümlülüğe aykırılığın sonuçları hangi aşamadaki  beyan yükümlülüğünün ihlal edildiğine göre farklılık arz eder.

-Sigorta sözleşmesi öncesi beyan yükümlülüğünün ihlal edilmesi halinde: İhlalin riziko  gerçekleştikten önce ve sonra öğrenilmesi haline ilişkin olarak ikili bir ayrım yapmak gerekir.

Beyan yükümlülüğünün ihlal edildiğinin riziko gerçekleşmeden önce öğrenilmiş olması halinde  sigortacının elinde iki imkân mevcuttur. Birincisi sigortacı ihlalin varlığını öğrenmesinden on  beş gün içerisinde sözleşmeden cayabilir. İkinci olarak sigortacı, sözleşmenin devamı yönünde  iradesini kullanır ve ek prim isteyebilir. İstenilen primin sigorta ettiren tarafından on gün içinde  kabul edilmemesi halinde sözleşmeden cayılmış olduğu kabul edilir. Sözleşmeden cayılmış  olması halinde edimlerin iade edilmesi gerekir. Ancak sigorta ettiren bilerek beyan  yükümlülüğünü ihlal etmişse sigortacı rizikoyu taşıdığı süreye ait olan primlere hak kazanır.

Hayat sigortalarında ise özel bir düzenleme mevcuttur. Sözleşmenin yapılmasından itibaren beş  yıl geçmişse beyan yükümlülüğünün ihlali sebebiyle sigortacı sözleşmeden cayamaz. Yalnızca  prim farkı isteyebilir. Ancak sigorta ettiren beyan yükümlülüğünü kasten ihlal etmişse o halde  beş yıl geçse de sigortacı sözleşmeyi feshetme hakkını kullanabilir.

Sigortacının rizikonun gerçekleşmesinden sonra sigorta ettirenin beyan yükümlülüğünü  ihlal ettiğini öğrenmesi halinde ise sigorta ettirenin kusur derecesine göre bir sonuca varmak  gerekir.

Sigorta ettirenin kusuru kast derecesinde ise ve beyan yükümlülüğünün ihlali ile rizikonun  gerçekleşmesi arasında bağlantı varsa sigortacının bedel/tazminat ödeme yükümlülüğü kalkar.1 Bağlantı yoksa sigortacı, ödenen prim ile ödenmesi gereken prim arasındaki orana göre ödeme  yapar.

Sigorta ettirenin kusuru kast derecesinde değil ihmal ise ve beyan yükümlülüğünün ihlali ile  rizikonun gerçekleşmesi arasında bağlantı varsa ihmalin derecesine göre tazminatta indirim  yapılır. Bağlantı yoksa sigortacı tazminatı öder.

1 “Dosya kapsamındaki belgeler ve tedavi evraklarından sigortalı murisin depresyon ve alkol  tedavisi gördüğü anlaşılmaktadır. Murisin görmüş olduğu ve davalı ….. şirketine bildirmediği  bu tedaviler TTK 1439/2 ikinci cümleye göre önemli husus olup sigortalının ölümüyle illiyet  bağı bulunan bu rahatsızlıklarını poliçe düzenlenirken davalı ..... şirketine bildirmemesi beyan yükümlülüğünün ihlalidir. Bu nedenlerle davanın reddine karar vermek  gerekirken yazılı olduğu şekilde davanın kısmen kabulü doğru görülmemiştir.” (Yargıtay 17.  HD., E. 2015/17536 K. 2018/7585 T. 10.9.2018).

-Sözleşme süresi içerisindeki rizikonun ağırlaştığını ihbar görevini ihlalin sonuçları  sözleşme öncesi ihbar görevinin ihlali ile benzerlik gösterir. 

Rizikonun gerçekleşmesinden önce ihlalin öğrenilmesi halinde sigortacı sözleşmeyi bir ay  içinde feshedebilir. Sigorta ettirenin kastı var ise sözleşmeyi fesheden sigortacı o döneme ait  primlere hak kazanır.

Riziko gerçekleştikten sonra ihlalin öğrenilmesi halinde sigorta ettirenin kusuru kast  derecesinde ise ve rizikonun gerçekleşmesi ile ihlal arasında bağlantı var ise sigortacı  sözleşmeyi feshedebilir ve bedel ödeme yükümlülüğü ortadan kalkar. Bağlantı yoksa sigortacı  ödenen prim ile ödenmesi gereken prim arasındaki orana göre ödeme yapar. Sigorta ettirenin  kusuru kast derecesinde değilse ve rizikonun gerçekleşmesi ile ihlal arasında bağlantı var ise  ihmalin derecesine göre tazminatta indirim yapılır. Bağlantı yoksa sigortacı tazminatı öder.

-Rizikonun gerçekleşmesinden sonraki beyan yükümlülüğü olan rizikonun gerçekleştiğini  beyan yükümlülüğünün ihlal edilmesi halinde ise yaptırımın söz konusu olabilmesi için ihbarın  yapılmaması veya geç yapılmasının tazminatta artışa yol açması gerekir. Rizikonun  gerçekleştiğini ihbar görevinin ihlali halinde bu durumun ödenecek tazminata etki etmesi  şartıyla sigortacı kusurun ağırlığını dikkate alarak tazminatta indirim yapma hakkına sahiptir.  Sigortacı rizikonun gerçekleştiğini daha önce öğrenmişse ise yaptırım uygulanmaz.