Sigorta sözleşmeleri, sigorta ettirenin belirli bir primi ödemesi karşılığında, sigortacının belirli bir rizikoyu teminat altına almasını içeren anlaşmalardır. Riziko, tüm sigorta sözleşmelerinde temel unsurdur. Riziko, gerçekleşip gerçekleşmeyi önceden belli olmayan veya gerçekleşeceği kesin olmakla birlikte ne zaman gerçekleşeceği belli olmayan ancak gerçekleşmesi hâlinde zarara veya diğer bir ekonomik ihtiyaca sebep olan olaydır. Rizikonun gerçekleşme ihtimali, zamanla veya belirli olaylar neticesinde artabilir ve bu durum rizikonun ağırlaşması olarak ifade edilir.
Riziko Kavramı ve Ağırlaşması
Riziko, gerçekleşip gerçekleşmeyi önceden belli olmayan veya gerçekleşeceği kesin olmakla birlikte ne zaman gerçekleşeceği belli olmayan ancak gerçekleşmesi hâlinde zarara veya diğer bir ekonomik ihtiyaca sebep olan olaydır. Örneğin, bir yangın sigortası poliçesinde riziko, yangın olayının gerçekleşmesi durumudur. Rizikonun ağırlaşması ise, bu olay veya durumun gerçekleşme olasılığının artması veya meydana geldiğinde daha büyük zarara yol açacak şekilde değişmesi anlamına gelir. Örneğin, bir binanın yangın tehlikesinin artması, binada yanıcı maddelerin depolanması veya yangın güvenlik önlemlerinin azaltılması ile gerçekleşebilir.
Rizikoyu Ağırlaştırmama ve İhbar Yükümlülükleri
Türk Ticaret Kanunu’nda sigorta ettirene rizikoyu ağırlaştırmama ve rizikonun ağırlaşmasına neden olan değişiklikleri sigortacıya bildirme yükümlülükleri getirmiştir. Bu yükümlülükler, sigorta ettirenin sigorta sözleşmesi süresince poliçede belirtilen şartlara uygun hareket etmesini ve herhangi bir değişikliği sigortacıya zamanında bildirmesini gerektirir. Bu yükümlülükler kanunda özel olarak düzenlenmiştir ve yerine getirilmemesi durumunda hukuki yaptırımlarla karşılaşılabilir.
1. Rizikoyu Ağırlaştırmama Yükümlülüğü: Sigorta ettiren, sigorta süresi boyunca teminat altına alınan rizikonun düzeyini artıracak davranışlardan kaçınmalıdır. Örneğin, bir yangın sigortası poliçesi kapsamında olan bir bina için, yangın tehlikesini artıracak faaliyetlerde bulunmamak bu yükümlülüğün bir parçasıdır.
2. Rizikodaki Değişikliği İhbar Yükümlülüğü: Sigorta ettiren, rizikoda meydana gelen herhangi bir değişikliği derhal sigortacıya bildirmelidir. Bu beyan yükümlülüğü, sigortacının risk değerlendirmesini güncellemesi ve gerektiğinde primleri yeniden belirlemesi açısından önemlidir.
Rizikonun Ağırlaşması Durumunda Hukuki Sonuçlar
Rizikonun ağırlaşması, sigorta sözleşmesinde tarafların hak ve borçlarını etkileyebilir. Sigortacının bu durumu öğrenmesi durumunda çeşitli hakları vardır. Ancak Türk Ticaret Kanunu’nda sigortacının hakları, rizikonun ağırlaştırıldığını riziko gerçekleştikten önce mi yoksa sonra mı öğrendiğine göre farklılık gösterir. Özetle:
1. Prim Artışı: Sigortacı, rizikonun ağırlaşması durumunda prim miktarını artırma hakkına sahiptir. Bu artış, yeni rizikoya uygun bir prim belirlenmesini sağlar.
2. Sözleşmenin Feshi: Rizikonun önemli ölçüde ağırlaşması durumunda, sigortacı sözleşmeyi feshetme hakkına sahip olabilir. Bu durumda, sigortacı fesih bildirimini sigorta ettirene iletmekle yükümlüdür.
3. Tazminat Ödeme Borcundan Kurtulma veya Tazminat Bedelinde İndirim Yapma: Rizikonun ağırlaşması sonucu meydana gelen bir hasar durumunda, sigortacı bildirim yükümlülüğünün ihlâl derecesine göre tazminat ödeme borcundan kurtulabilir veya tazminat miktarında indirim yapma hakkı kazanabilir.
Yargı Kararları ve Uygulama
Sigorta sözleşmelerinde rizikonun ağırlaşmasına ilişkin yargı kararları, tarafların hak ve yükümlülüklerini netleştirmede önemli bir rol oynar. Mahkemeler, sigorta ettirenin beyan yükümlülüğünü yerine getirmediği durumlarda sigorta ettiren tarafından beyan yükümlülüğünün ihlal edilmesi nedeniyle sigortacıya tanınan haklar doğrultusunda sigortacılar lehine kararlar vermektedir. Bununla birlikte, rizikonun ağırlaştığı durumların ispatı da yargı sürecinde önemli bir unsurdur.
Sigorta sözleşmesinde rizikonun ağırlaşması, tarafların hak ve yükümlülüklerini derinden etkileyen bir durumdur. Sigorta ettirenin rizikoyu ağırlaştırmama ve beyan yükümlülüklerini yerine getirmesi, hem sigorta sözleşmesinin devamlılığı hem de riziko gerçekleştiğinde sigortacının tazminat ödeme borcu ve bunun kapsamı açısından büyük önem taşır. Yargı kararları ve uygulamalar da bu konunun hukuki boyutunu şekillendirmede önemli bir rol oynar. Bu nedenle, sigorta ettirenlerin ve sigortacıların rizikonun ağırlaşmasına ilişkin yükümlülükleri dikkatlice takip etmeleri gerekmektedir.
Bu makale, hukuki konulara ilgi duyan kişilerin genel bilgilendirilmesi amacıyla hazırlanmıştır. Kapsamlı bir kaynak olma iddiası taşımaz ve yasal tavsiye olarak değerlendirilmemelidir
Comments